Η Ιστορία της Δήλου

Η Ιστορία της Δήλου είναι αξεδιάλυτα συνδεδεμένη με την Μυθολογία της, αφού θεωρούνταν ως ο γενέθλιος τόπος του Απόλλωνα, γιου του Δία, και της Αρτέμιδας, και, επομένως, τόπος ιερός. Ακόμα και η γεωγραφική της θέση είχε καθοριστεί με όρους μυθολογικούς, γιατί πριν καταστεί Δήλος (=Φανερή) είχε υπάρξει ένας βράχος που λεγόταν Ορτυγία και που έπλεε εδώ και κει, και έτσι η θέση της ήταν Άδηλος. Ο Ποσειδώνας ήταν που αγκυροβόλησε τη Δήλο στην ξεχωριστή θέση της, στο μαθηματικό κέντρο του Αιγαίου και στο κέντρο του κύκλου των Κυκλάδων: Σχεδόν ισαπέχει από την χερσαία Ελλάδα στα βορειοδυτικά και τα νησιά Χίο και Ρόδο στα ανατολικά, την Κρήτη στα νότια και την Πελοπόννησο στα δυτικά. Η γεωγραφική της θέση τράβηξε το ενδιαφέρον των αρχαίων Ελλήνων, όπως έκαναν και άλλοι τόποι με το ίδιο γεωμετρικά σημαντική θέση σύμφωνα με τους πολύπλοκους μαθηματικούς τους υπολογισμούς, όπως π.χ. οι Δελφοί. Με δεδομένη την θέση του νησιού, η δημιουργία αυτών των μύθων ήταν μόνο θέμα χρόνου. Και ακριβώς τότε ο Μύθος συναντά την Ιστορία, γιατί η γεωγραφική θέση της Δήλου την έκανε όντως πλούσια όπως είχε υποσχεθεί η μητέρα του Απόλλωνα, η Λητώ. Εκείνο που η Λητώ είχε αποτύχει να προβλέψει ήταν οι συμφορές και οι καταστροφές και η σκλαβιά και οι εκατόμβες θυμάτων που θα προξενούσε αυτός ακριβώς ο πλούτος, σε τέτοιο βαθμό που η Δήλος ερημώθηκε και δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ πια για δύο χιλιετίες!

Ο Μύθος

Στις πρώτες μυθολογικές αναφορές η Δήλος εμφανίζεται ως ένας αφανής περιφερόμενος θαλασσινός βράχος που σχηματίστηκε όταν η Αστερία, αδελφή της Λητούς, μεταμορφώθηκε σε βράχο ενώ την καταδίωκε ο Δίας. Στη συνέχεια ο Δίας «ερωτεύτηκε» την ίδια τη Λητώ και όταν εκείνη έμεινε έγκυος, αντιμετώπισε την οργή της Ήρας, της γυναίκας του Δία, που δεν πίστεψε πως η Λητώ ήταν τελείως αθώα για το τσιλιμπούρδισμα του άντρα της. Η οργισμένη Ήρα συνωμότησε με τους άλλους θεούς να εμποδίσουν τη Λητώ να γεννήσει τα δίδυμα παιδιά της οπουδήποτε στη γη που φώτιζε ο ήλιος. Και όχι μόνο αυτό: πρόσταξε την Ειλείθυια, θεά του τοκετού, να αφήσει την Λητώ αβοήθητη. Η Ειλείθυια, πανάρχαια* αλλά ελάσσων θεά, έπρεπε να υπακούσει. Έτσι η άμοιρη Λητώ περιφερόταν χωρίς ελπίδα για βοήθεια και η ώρα της πλησίαζε.

Ο Δίας παρακάλεσε τον αδελφό του, τον Ποσειδώνα, να βοηθήσει να βρεθεί για τη Λητώ ένας οποιοσδήποτε τόπος για να γεννηθούν τα παιδιά του. Ο Ποσειδώνας δεν ήθελε να έρθει σε ρήξη με τους υπόλοιπους θεούς ούτε να πατήσει την υπόσχεση που τους είχε δώσει, έτσι βρήκε το τέχνασμα να πάρει τον αθέατο βράχο, την Άδηλο, και να την αγκυροβολήσει σε μια καλοδιαλεγμένη θέση με τέσσερεις κολώνες από αλυσίδες φτιαγμένες από διαμαντένιους κρίκους σκληρούς σαν πέτρα. Μετά τη μετονόμασε σε Δήλο (=φανερή). Όσο απίστευτος και να μας φαίνεται σήμερα αυτός ο μύθος, στάθηκε αιτία για τον χαμό πολλών γενναίων αλλά άμυαλων κυνηγών θησαυρών μέσα στους αιώνες, που χάθηκαν προσπαθώντας να βρούν και να βγάλουν από το βυθό αυτές τις αμύθητης αξίας αλυσίδες!

Η Λητώ τώρα, για να εξασφαλίσει την συγκατάνευση της Δήλου, της υποσχέθηκε πως, εάν την άφηνε να ξαποστάσει για να γεννήσει το παιδί της, θα την έκανε το πιο πλούσιο νησί της θάλασσας, και το ίδιο το παιδί της δεν θα εγκατέλειπε ποτέ το νησί. Η συμφωνία έκλεισε και η Λητώ ακούμπησε στο μοναδικό φοίνικα που φύτρωνε στην Ιερή Λίμνη περιμένοντας την ώρα της.

Πρώτη γεννήθηκε η Άρτεμη, η μετέπειτα θεά του κυνηγιού και της παρθενίας. Μετά από εννέα μερόνυχτα ωδινών γεννήθηκε και ο Απόλλωνας. Όλο το εννεαήμερο ο Δίας αγωνιούσε βλέποντας τα συμβαίνοντα από την κορυφή του Κύνθου, του ιερού λόφου της Δήλου (από το όνομά του βγαίνει και το αρχαιοελληνικό γυναικείο όνομα Κύνθια). Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ο τοκετός του Απόλλωνα έγινε με τη βοήθεια που πήρε η Λητώ από τη νεογέννητη κόρη της. Όσο παράλογο και αν φαίνεται αυτό, ας μην ξεχνάμε πως ακόμα και η Μυθολογία δεν είναι στερημένη «λογικής». Ας γνωρίζουμε λοιπόν πως η ίδια η Άρτεμη, σε μια πρόδρομη μυθολογία, είχε υπάρξει θεά της γονιμότητας των θηλαστικών και προστάτιδα του τοκετού π.χ. η Βραυρωνία ΄Αρτεμις λατρευόταν ως θεά της βλάστησης και του κυνηγιού αλλά και ως προστάτρια του τοκετού και των νεογνών. Έτσι ήταν «λογικό» να μπορεί, εννιά μερών μωρό, να παρασταθεί στη μητέρα της κατά τη γέννηση του αδελφού της.

Από εκείνη τη στιγμή και μετά η Δήλος έγινε τόπος ιερός και ήταν μοιραίο να αποκτήσει μεγάλο πλούτο. Η δεύτερη υπόσχεση της Λητούς, να μείνει ο γιος της για πάντα στο νησί, έμελλε να κρατήσει περισσότερο από την πρώτη: Ακόμα και σήμερα το νησί λούζεται από ένα φως ξεχωριστό, απόδειξη του ότι ο Απόλλωνας ακόμα κατοικεί σ´ αυτό.

(*Τόσο αρχαία που ήταν καθιερωμένο στη Μινωική Κρήτη να της γίνονται προσφορές με μέλι. Την πληροφορία την έχουμε από την ανάγνωση των πινακίδων με Γραμμική Β γραφή)

Η Ιστορία

Η Δήλος έχει μια μεγάλη και συναρπαστική ιστορία που οι ρίζες της βρίσκονται την τρίτη χιλιετία π.Χ. Οι πρώτοι της κάτοικοι πρέπει να ήταν Κάρες και αυτό συνάγεται από τα ίχνη των ιδιόμορφων οικισμών τους που βρέθηκαν στην κορυφή του λόφου Κύνθος. Χίλια χρόνια αργότερα έχουμε ανθρώπινους οικισμούς της μυκηναϊκής περιόδου (1580-1200 π.Χ.) που είχαν αρκετά μεγάλη έκταση. Όταν ο Μυκηναϊκός πολιτισμός κατέρρευσε το 1100 π.Χ. εγκαταστάθηκαν στο νησί οι Ίωνες και το έκαναν το θρησκευτικό τους κέντρο, μέχρι το 540 π.Χ. που οι Αθηναίοι απέκτησαν τον έλεγχό του, το οποίο έχασαν μόνο κατά τη δεκαετία των Μηδικών Πολέμων (490-480 π.Χ.).

Όταν ιδρύθηκε η πρώτη Αθηναϊκή Συμμαχία, η έδρα της και το θησαυροφυλάκειό της τοποθετήθηκαν στη Δήλο. Το 456 π.Χ. το θησαυροφυλάκειο μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη με την πρόφαση πως εκεί θα ήταν πιο ασφαλές. Το 426 π.Χ. αποφασίστηκε να γίνει στη Δήλο «Κάθαρσις». Με το σχετικό διάταγμα, κανείς δεν θα μπορούσε να γεννηθεί πλέον, ή να πεθάνει, στο Ιερό Νησί της Δήλου. Οι τάφοι ανασκάφτηκαν και το περιεχόμενό τους μεταφέρθηκε στη γειτονική Ρήνεια, όπου και θα γίνονταν όλες οι γεννήσεις και οι θάνατοι. Μεγάλες ποινές προβλέπονταν για τους παραβάτες της εντολής ή για τους συγγενείς τους. Όλα αυτά κάτω από την κάλυψη ιερών και ευλαβών δήθεν κοσμοαντιλήψεων, κατά την προσφιλή τακτική των ισχυρών όλων των αιώνων, στην ουσία όμως για να μην μπορεί κανείς να είναι Δήλιος εκ γενετής ώστε να διακινδυνεύει η κυριαρχία των Αθηναίων πάνω σε ένα τόπο με τόση ακτινοβολία.

Οι Αθηναίοι διατήρησαν το έλεγχό τους μέχρι το 314 π.Χ. όταν, υπό την αρχηγία τοπικών αρχόντων, το νησί κηρύχτηκε ελεύθερο και ανεξάρτητο, μέχρι το 250 π.Χ. Τότε ήλθε κάτω από τον έλεγχο των Μακεδόνων. Ας σημειώσουμε εδω πως το νησί είχε αποκτήσει τεράστιο πλούτο την περίοδο από το 314 μέχρι το 250 π.Χ. και ήταν τότε που χτίστηκαν τα περισσότερα από τα ξεχωριστά μνημεία του τα αφιερωμένα προς τον Απόλλωνα. Τότε ήταν παγματικά ιερό νησί και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Κάτω από τον έλεγχο των Μακεδόνων, το νησί πέρασε περίοδο ακμής ως εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο, εξαιτίας της θαυμάσιας θέσης του.

Το νησί συνέχισε να περνά περίοδο ακμής και πλούτου ακόμα και με τις διάφορες αλλαγές των κυρίων του: Μακεδόνες, πάλι Αθηναίοι, μετά κυριαρχία ουσιαστικά των Μακεδόνων πίσω από τους τυπικά, κατ´ όνομα μόνο, κυρίαρχους Αθηναίους. Την τελευταία αυτή περίοδο έγινε μεγάλη εισροή μεταναστών, και μάλιστα, ευκατάστατων, και έφτασε ίσως και σε ένα αριθμό κατοίκων που ξεπερνούσαν τους 25000, που προέρχονταν από όλα τα σημεία της Μεσογείου, στους οποίους περιλαμβάνονταν και πολλοί Ρωμαίοι. Ήταν τότε, στον κολοφώνα της δόξας και του πλούτου της, που χτυπήθηκε επανειλημμένα, από το 88 μέχρι το 69 π.Χ., και καταστράφηκε από τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη και τους συμμάχους του, που ήταν σε εχθροπραξίες με τη Ρώμη.

Από τότε και μετά η Δήλος έχασε τη σημασία της και για τους Έλληνες και για τους Ρωμαίους, ιδιαίτερα αφού είχαν στο μεταξύ είχαν ανοίξει και άλλα λιμάνια και στην ανατολική και στη δυτική Μεσόγειο, λιμάνια πιο κατάλληλα εξοπλισμένα για τους νέους, ασεβείς καιρούς, με οχύρωση και οργανωμένη άμυνα ενάντια στους επίδοξους εισβολείς. Η ιερότητα της Δήλου ήταν η μόνη της οχύρωση, και όταν αυτή έπαψε να είναι αρκετή, η Δήλος ήταν καταδικασμένη. Το τελειωτικό χτύπημα το έδωσε μια σειρά από εισβολείς που με πειρατικές επιδρομές έκαναν το βίο αβίωτο στους λίγους εναπομείναντες κατοίκους του, μέχρι που το νησί ερημώθηκε.

Μία δύο σύντομες περίοδοι επανοίκησής του κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους δεν είχαν συνέχεια. Όσο μάρμαρο από τα μνημεία μπορούσε να μεταφερθεί για αλλού είχε ήδη φύγει. Δεν υπήρχε μόνιμος πληθυσμός στο νησί από τον 6ο αιώνα. Το 1828 μεγάλες ποσότητες μαρμάρων μεταφέρθηκαν από τη Δήλο προς την Τήνο, για να χτιστεί η Μεγαλόχαρη. Οι ανασκαφές άρχισαν το 1873 και ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε αποκαλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου. Οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα, και πολλά από τα θαυμάσια ευρήματα μπορούμε να τα επισκεφθούμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο που βρίσκεται πάνω στο νησί. Ο αρχαιολογικός τόπος είναι ο μεγαλύτερος ανοικτός χώρος στην Ευρώπη, δύο χιλιάδες χρόνων κτίσματα επί κτισμάτων, είναι πρακτικά αδύνατο να προσανατολιστούμε σ´ αυτόν χωρίς κάποιον επαγγελματία ξεναγό, ακόμα και αν είμαστε ειδικά προετοιμασμένοι και κουβαλάμε και τους σχετικούς έντυπους οδηγούς.